Archiwum Fundacji Rzymskiej im. Margrabiny Janiny Umiastowskiej jest obecnie porządkowane i katalogowane dzięki dofinansowaniu ze środków “Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej” w ramach rządowego programu Wspieranie Archiwów, Bibliotek i Muzeów poza Krajem 2023. W porządkowaniu zbiorów archiwalnych pomogła również Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych.
Inwentarz – Wykaz zinwentaryzowanych zespołów archiwalnych Fundacji Rzymskiej im. margrabiny Janiny Zofii Umiastowskiej
| Nr | Nazwa zespołu | Ogółem pozycji | Ogółem mb. | Ilość skanów |
| 1 | Zbiór materiałów dotyczących 2 Korpusu Polskiego | 420 | 3,19 | - |
| 2 | Spuścizna Ryszard Demel 1945-2016 | 7 | 0,10 | - |
| 3 | Ognisko polskie w Rzymie [Circolo polacco d’incontri a Roma] | 18 | 0,22 | - |
| 4 | Rada Polaków we Włoszech [Consiglio dei Polacchi in Italia] | 32 | 0,22 | - |
| 5 | Polski Instytut Historyczny w Rzymie [Istituto Storico Polacco di Roma] | 38 | 0,33 | - |
| 6 | Centro Esperienze Internazionali [Ośrodek Studiów i Stosunków Międzynarodowych] (w trakcie opracowywania) | - |
Archiwum Fundacji posiada materiały dotyczące:
- prywatnego archiwum Janiny Zofii Umiastowskiej. Zawiera skromne dokumenty, które znajdowały się w jej rzymskim domu, głównie związane z zarządzaniem jej majątkiem, działalnością charytatywną i sprawami osobistymi o mniejszym znaczeniu.
- działalności Fundacji we wczesnych latach powojennych, w okresie, gdy promowała międzynarodową współpracę naukową i wspierała artystów pracujących w Rzymie – m.in. z grupy „Kapitol”, osobistości takie jak Józef Jarema i innych malarzy związanych z 2 Korpusem Polskim na Bliskim Wschodzie, a później zjednoczonych w rzymskim Art-Clubie, czy stowarzyszeniu polskich artystów „Quo Vadis”. Do nich należeli np. Michał Paszyn i Roman Biliński, artyści prawie nieznani w Polsce. Fundacja przyznawała stypendia, oferowała zakwaterowanie i wsparcie oraz organizowała wystawy. Dokumentacja obejmuje m.in. katalogi wystaw, fotografie, wycinki prasowe. Zobacz na ten temat W poszukiwaniu piękna: polscy artyści plastycy we Włoszech.
- aktywności wysyłania publikacji wydawanych przez różne polskie środowiska emigracyjne (w Europie, obu Amerykach), a także książek wydawanych za granicą. Z Rzymu wysyłano książki i czasopisma do polskich bibliotek (lata 1963-1989).
- polityki Fundacji polegającaej na przyznawaniu w latach 1963-1989 stypendiów naukowcom, zwłaszcza polskim, którzy chcieli prowadzić badania we Włoszech, zapoznać się i nawiązać kontakty z włoskimi środowiskami kulturalnymi, naukowymi, gospodarczymi i politycznymi, nawiązać przydatne kontakty i pogłębić swoje przygotowanie zawodowe. Dokumentacja w tym zakresie obejmuje wnioski, sprawozdania z działalności, publikacje i biografie stypendystów.
- obecnośi Polaków we Włoszech, zwłaszcza od II wojny światowej do współczesności, ze szczególnym uwzględnieniem śladów pobytu (działalność, publikacje, prace, biografie, fotografie):
- żołnierzy 2. Korpusu we Włoszech);
- artystów;
- przedstawicieli polskiej kultury, społeczeństwa obywatelskiego i stowarzyszeń;
- duchowieństwa;
- przedstawicieli kolejnych fal migracji z Polski do Włoch;
- polskich instytucji i organizacji działających we Włoszech obecnie i w przeszłości
- inicjatywy Fundacji z 1972 r. zorganizowania we Włoszech i za granicą zbiórki pieniędzy na zakup marmurów do Zamku Królewskiego w Warszawie, który został całkowicie zrównany z ziemią podczas II wojny światowej. Marmury wykonano na podstawie rysunków dostarczonych przez Komitet Odbudowy Zamku i wysłano do Polski w 1980 roku. Opis marmurów i lista darczyńców są przechowywane w archiwum Fundacji.
Oprócz własnych archiwaliów Fundacja posiada w swoich zbiorach materiały dotyczące działalności następujących polskich inicjatyw i instytucji działających w Rzymie w latach 1958-1982, które oryginalnością i bezinteresownym patriotyzmem przyczyniły się do podtrzymania polskiej emigracji w Rzymie i na Półwyspie Apenińskim w okresie zimnej wojny i podziału Europy:
- Organizacji wyjazdów studyjnych polskich przedstawicieli do Włoch (1958-1959), z inicjatywy Stanisława Gebhardta – jednego z liderów paryskiego Związku Młodzieży Chrześcijańsko-Społecznej, późniejszego sekretarza generalnego Międzynarodowego Związku Młodzieży Chrześcijańsko-Demokratycznej – oraz we współpracy z Ruchem Młodzieżowym Włoskich Chrześcijańskich Demokratów;
- Centro Esperienze Internazionali [Ośrodek Doświadczeń Międzynarodowych] (1962-1970), założone z inicjatywy Stanisława Gebhardta. W latach 1963-1970 Centrum przyznało stypendia 103 osobom z Polski;
- CISE-Centro Incontri e Studi Europei – [Europejski Ośrodek Spotkań i Studiów] – założone z inicjatywy Wandy Gawrońskiej, Stanisława Morawskiego i włoskiego architekta Roberto De Luca. CISE przejęło sprawdzone doświadczenia Ośrodka Doświadczeń Międzynarodowych, korzystając z jego metod pracy i sieci kontaktów (w Fundacji zachowały się materiały z pierwszego okresu działalności 1973-1980);
- Rada Polaków we Włoszech (1975-1981), powołana z inicjatywy ambasadora Kazimierza Papeé rządu RP na uchodźstwie w Londynie. W skład Komitetu Sterującego weszli: Edward Szczepanik, Jan Jaworski, ks. Mieczysław Kowalczyk i Stanisław Piekut;
- Ognisko polskie w Rzymie (1975-1982) Jedną z najważniejszych inicjatyw Rady Polaków we Włoszech było założenie 4 grudnia 1975 r. Ogniska Polskiego w Rzymie. Ognisko liczyło około 80 członków. Organizowało liczne spotkania, koncerty, wystawy książek, wycieczki, promuje obchody polskich świąt narodowych. Ostatnim przygotowanym wydarzeniem Ogniska było spotkanie w 1982 r. z Bohdanem Cywińskim, który organizował wówczas pomoc we Włoszech i Europie dla polskiej opozycji skupionej wokół Solidarności. Utrzymujący się stan wojny wymuszał wymyślanie nowych form działalności, głównie wspierających Polaków, ale także mających na celu informowanie włoskiej opinii publicznej. W ten sposób powstało wiele inicjatyw pomocowych, w których uczestniczyli również członkowie Koła.
Fundacja Umiastowska przechowuje część dokumentacji dotyczącej narodzin, rozwoju, działalności, corocznych spotkań Związku Polaków we Włoszech (od 1996 do 2011 roku); wraz z dokumentacją dotyczącą poszczególnych organizacji będących członkami Związku; oraz ponad 100 numerów Biuletynu Informacyjnego „Polonia Włoska” (od 1996 -), organu Związku. Fundacja przyczyniła się do powstania i narodzin periodyku kierowanego od 1995 r. przez Andrea Morawskiego, wspierała go logistycznie i organizacyjnie oraz aktywnie współpracowała przy jego redagowaniu i współredagowaniu.
