credits:
Szkice do działań 2 Korpusu we Włoszech,
tom. I, Szkic nr 1, Sekcja Historyczna 2 Korpusu, Londyn 1956


Ze szczególnym wzruszeniem i satysfakcją Fundacja Rzymska im. Janiny Zofii Umiastowskiej i Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego oddają w ręce Czytelników specjalną edycję publikacji Działania 2 Korpusu we Włoszech, zawierającą dwa tomy opracowane przez Komisję Historyczną 2 Korpusu.

Pierwszy tom to reprint tomu wydanego w Londynie w 1963 roku z przedmową Dowódcy 2 Korpusu gen. broni Władysława Andersa. Autorzy zrekonstruowali w nim okres formowania się Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Praca przedstawia również kontekst polityczny i strategiczny, w jakim działała Armia Polska na Wschodzie. Główna część książki – o niezrównanej wartości merytorycznej – dotyczy historii 2 Korpusu we Włoszech, od decyzji o jego transporcie morskim z Egiptu aż do momentu dotarcia 2 Korpusu na front zimą 1943 r. W tomie I znalazły się szczegółowe opisy działań wojskowych 2 Korpusu do września 1944 r. Pierwsze starcia z siłami niemieckimi rozpoczęły się nad rzeką Sangro. Potem 2 Korpus Polski wziął udział w bitwie o Monte Cassino. Zdobył klasztor, który był wówczas niemiecką twierdzą broniącą dostępu do Rzymu. Polacy walczyli także o Piedimonte, gdzie przełamali kolejny pas umocnień zwany Linią Hitlera. Szlak bojowy Korpusu w kolejnych miesiącach biegł nad Adriatykiem czyli pościg do rzeki Chienti, następnie, przez Loreto, Recanati, Osimo, Castelfidardo do Ankony. Zdobycie przez oddziały 2 Korpusu portu w Ankonie ułatwiło sprzymierzonym kontynuację ofensywy na wybrzeżu adriatyckim i prowadzenie dalszych działań w kierunku na Rimini i Linię Gotów. (Zdobycie portu w Ankonie było jedyną operacją całkowicie samodzielnie zaplanowaną i przeprowadzoną przez 2 Korpus Polski.) Po Ankonie nastąpiły zacięte walki w rejonie rzek Cesano i Metauro. Tom I kończy się opisem natarcia na Linii Gotów i jej przełamania przez wojska sojusznicze. 

Przeczytaj Działania 2 Korpusu we Włoszech, tom I.

Cennym dodatkiem do tego opracowania jest zestaw map prezentujących szlak 2 Korpusu we Włoszech. 

Przeczytaj Szkice do Działań 2 Korpusu we Włoszech, tom I, Londyn 1956.

Tom II nigdy dotychczas nie został wydany. Dziś możemy z satysfakcją powiedzieć: ,,Nareszcie ukazał się Tom II!„. Książka ta dotyczy okresu od 14 października 1944 do 21 kwietnia 1945 i opisuje przebieg walk 2 Korpusu Polskiego w Apeninach Północnych, w niezwykle trudnych warunkach terenowych i klimatycznych (październik-grudzień 1944), z bitwami o Cesenę, Forlì, Faenzę, udział 2 Korpusu w akcjach obronnych nad rzeką Senio (styczeń-kwiecień 1945) aż do zakończenia szlaku bojowego 2 Korpusu bitwą o Bolonię (9-21 kwietnia 1945), wymagającą przekroczenia wielu rzek i kanałów (od rzeki Santerno do rzeki Gaiana) i zdobyciem samego miasta, do którego polscy oswobodziciele weszli jako pierwsi 21 kwietnia 1945. II tom kończy niestety szczupły, ale ważny rozdział opisujący działalność kulturalno-społeczną i oświatową 2 Korpusu w czasie Kampanii Włoskiej.

Przeczytaj Działania 2 Korpusu we Włoszech, tom II.

Wraz z drugim tomem opracowany został zestaw map prezentujących drugą część szlaku 2 Korpusu we Włoszech.

Przeczytaj Mapy i szkice do działań 2 Korpusu we Włoszech, tom II.

Wydanie obu tomów książki Działania 2 Korpusu we Włoszech stało się możliwe dzięki dofinansowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu rządowego „Wspieranie Archiwów, Bibliotek i Muzeów poza Krajem”, za co jesteśmy bardzo wdzięczni. Pragniemy również podziękować pani Czesławie Spanos, powierniczce Białkiewicz Trust, za wspieranie projektu od jego początków i Fundacji Stowarzyszenia Polskich Kombatantów za udzielenie redaktorce II tomu stypendium na wyjazd do Londynu w celu porównania komputerowego zapisu z oryginalnymi materiałami oraz Centralnej Bibliotece Wojskowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie i jej dyrektorowi dr. Janowi Tarczyńskiemu za udzielenie zgody na bezpłatne wykorzystanie w drugim tomie map do bitwy o Bolonię, znajdujących się w CBW.

Historia 2 Korpusu Polskiego we Włoszech (1943-1947) jest jednym z głównych obszarów zainteresowania Fundacji Rzymskiej J. Z. Umiastowskiej od 1989 roku. Od tego czasu Fundacja nieprzerwanie rozwija działania dotyczące 2 Korpusu na różnych płaszczyznach, np. badania, publikacje, seminaria. Kontakt naukowy: Krystyna Jaworska.

Nowe inicjatywy. Począwszy od 2024 r. Fundacja Rzymska J. Z. Umiastowskiej zamierza nagradzać najlepsze prace młodych naukowców zainteresowanych relacjami między Włochami a Polską – wzajemnymi wpływami między dwoma krajami i rozwojem polskiej obecności we Włoszech. Z okazji 80. rocznicy bitwy o Monte Cassino (maj 1944-2024), Fundacja ustanowi Nagrodę 2 Korpusu we Włoszech dla autorów prac – absolwentów szkół wyższych (licencjat, magisterium) i doktorantów.

Zbiory. Fundacja posiada Archiwum i Bibliotekę specjalizujące się m.in. w gromadzeniu materiałów i publikacji (książek, artykułów, broszur, czasopism, prac) dotyczących 2 Korpusu we Włoszech (1943-1947), w tym materiałów związanych z działalnością twórczą i wystawienniczą artystów należących do 2 Korpusu we Włoszech. Fundacja posiada również kolekcję wydawnictw polskich emigracji w Europie (zwłaszcza londyńskiej i paryskiej). Wielu przedstawicieli tej (drugiej) Wielkiej Emigracji było żołnierzami 2 Korpusu, którzy pozostali za granicą po zakończeniu II wojny światowej. Fundacja zamierza w przyszłości powiększyć zbiory dotyczące 2 Korpusu.

Popularyzacja. Wśród zobowiązań Fundacji po 1989 r. jest badanie i popularyzacja historii 2 Korpusu we Włoszech: poprzez organizowanie polsko-włoskich konferencji naukowych, zbieranie wspomnień byłych żołnierzy, nagrywanie świadectw polskich weteranów i ich rodzin. Następnie poprzez upowszechnianie wyników tych badań wśród włoskiej opinii publicznej w publikacjach naukowych i popularnonaukowych w krótkich formach (np. w Biuletynie „Polonia Włoska”), lub w formach pogłębionych (w publikacjach bieżących).

Fundacja Umiastowska poświęciła wiele miejsca projektowi, budowie i otwarciu Muzeum Pamięci 2 Korpusu we Włoszech w Montecassino (dawniej Centrum Informacyjne Montecassino), które zostało otwarte w 2014 r. również dzięki wsparciu Fundacji Umiastowskiej. Dwoje z jego doradców (Krystyna Jaworska, Paolo Morawski) współpracowało m.in. przy projektowaniu i realizacji stałej wystawy poświęconej 2 Korpusowi, która od 2014 r. ma miejsce w Muzeum.

Działalnośc wydawnicza. W 2000 r. Fundacja Umiastowskiej stworzyła stałą serię wydawniczą Polonica włoskie-Polonica in Italia i w jej ramach cykl Świadectwa-Testimonianze, kierowaną przez Krystynę Jaworską, w której redaguje i publikuje tomy wspomnień, biografii i innych materiałów dotyczących obecności Polaków we Włoszech. Zobacz Publikacje. Ponadto, we współpracy z Centrum Studiów Polskiej Akademii Nauk Biblioteki w Rzymie, w kwietniu 2013 r. Fundacja zorganizowała ważną włosko-polską konferencję poświęconą obecności 2 Korpusu we Włoszech. W konferencji wzięli udział polscy naukowcy i świadkowie oraz, być może po raz pierwszy, liczni włoscy eksperci, którzy od lat zajmują się historią Wojska Polskiego we Włoszech i gromadzeniem dokumentów dotyczących przejazdu polskich żołnierzy przez Półwysep Apeniński. Materiały z konferencji zostały opublikowane przez Fundację w maju 2014 r., z okazji 70. rocznicy bitwy o Monte Cassino. Zobacz Publikacje.

Synergie. Fundacja Umiastowska współpracuje z innymi instytucjami i inicjatywami dotyczącymi historii 2 Korpusu we Włoszech. W szczególności z Fundacją Muzeum Pamięci 2 Korpusu Polskiego oraz z Instytutem Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego (IPMS) w Londynie.